Gürcü Halk Atasözlerinde İyilik ve Kötülük

İyiliğin ve kötülüğün tanımı konusu tüm dünya halkları için en eski,kalıcı ve çok önemli bir konudur.Gürcü folklor sanatı da hep bu konuya değinip bu sanatı çözmeye çalışmaktadır.Gürcü folkloründe iyilik;insanın en önemli özelliği olarak ve hatta insan olabilmek için şart olarak bile sayılmaktadır,başka manevi değerler ise ancak iyiliğin temeline oturtturulabilir.Bu yüksek ahlaki değerleri taşıyan gürcü folklorü sanki insanlık bekçiliği yapmıştır,burdan Gürcü insanının çıkarsız kişiliğini veçıkarsız iyiliğe karşı eğilimini görebiliriz,bu ise mutluluğun temelidir.

İyilik ve kötülük hakkındaki Gürcü insanının düşünceleri Gürcü atasözlerinde çok net görülmektedir.Kendi halkı ve ülkesi için iyilik yapanlar atasözlerde hep sıcak ve saygılı şekilde anılıyor.

“Orman yapanı Tanrı mutlu etti” , “Nehirde köprü kuran büyük iş yapandır” .

Gürcü atasözlerindeki sağlam yapı,insanlara durmadan iyilik yapmayı önermektedir,kötülüğün yolunun kısa ve sonunun rezil olduğunu halka öğretmekte ve anlatmaktadır ya da er geç iyilik kötülüğü hep yenmektedir.İyiliğin önerilmesi ve kötülüğün reddedilmesi Gürcü atasözlerinde popüler ve daima konu olmuştur.”Kötülük zor yürünecek çamurdur” , “Dürüst,açık yürekte şeytan barınmaz” , “İyilik yap taşın üzerine koy,geçerken önünde bulursun” , “Geç-yap dönerken bul” , “Kötülüğü yapma ve kötülükten korkma” , “Balgam eken buğday biçemez” , “Kötülüğün hizmetkarı iyi olmaz” diye öğretiyor halk atasözleri ki iyilik yapalım da sonuç olarak iyiliğe ulaşalım.”Elime ne sürersen ,sakalına aynısını sürerim” , “Benim iyiliğim,gittiğim her yerde yanımda ol” , “Başkalarına tuzak kuran,kendisi de çok ihtiyatlı olmalı” , “Güneşe atılan çamur yine atanın üzerine düşer” , “Başkasına kuyu kazma,kendin düşersin” , “Başkası için düşündüğün kendi başına gelir” .

“...bırak,iyilik yaparken sağ elinin yaptıklarından sol elin haberi olmasın” . (Mate 6,3)-öğretiyor Tanrı.Gürcü atasözlerin içeriği de anlayışı da bunun gibidir;iyilik çıkarsız olmalı,yoksa karşılığı bekleyen iyilik prasa yapraklarının üzerine yazılmaya bile değmez.İyilik başkası için olunca yüce ve büyüktür,yoksa hep kendimiz için yaptığımız iyilik hırs ve bencilliktir ve böylece kötülükle eşanlamlıdır. “Eğer başkasının karnı ağırıyorsa,karnına elini sür” , “Sırf kendin için iyi isen bu da kötülük demektir” , “Bir başkası için ikiyi iste ki Tanrı sana birini versin” , “İnsan mum gibi başkalarının yollarını aydınlatmalıdır” .Bu atasözü eski Yunan filozof ve doktoru olan Hipokrat’ın sözlerini andırıyor:”Doktor mum gibidir,kendisi yanar,başkalarının yollarını aydınlatır” .

Atasözlerinin bir kısmı ise insanoğlunda hem iyiliğin hem de kötülüğün olabileceğini anlatmaktadır (“Göz göze güvenmiyor,ortada burun var” , “ortada burun olmazsa göz gözü yerdi”) ve hangi duygunun galip geleceği tamamen şahsa bağlıdır. “Yürek yürek gibi ise iyilik her zaman işlenebilir” , “Yürek varsa kada iki elle de yenir” , “İnsanoğlu yapılan kötülüğü unutmalı,iyiliği değil” , “Mesele kötülüğü iyilikle yenmektir...”

Gürcü halk atasözlerinde açgözlülük ve cimrilik hep bir ağızdan reddedilmiş ve kötülenmiştir.Bu duygular hep kötü sonuçlara götürür ve kötülük ekerler:”Fazla açgözlülükten tilki kendi kuyruğunu yemiş” , “Açgözlü insan kör olurmuş” .

“Cimrilik ne yaptı? –her şeyini kaybettirdi!” , “Doymayan şişmanlamıyor” , “Açgözlünün gözünü ancak toprak doyurur” .

Halk atasözlerine göre iyiliğin ve kötülüğün anahtarı insanın elindedir ve insan içindeki kötü duygularını kendisi aşabilmelidir,yenebilmelidir:”Kendini yenmeye gayret et” , “Öpülecek olan ağzını tükürülecek olana çevirtme” , “Yukarıya tükürdüm bıyığım kirlendi, aşağı tükürdüm sakalım” , “Temelindeki eğik taş bütün binayı bozar” .
Gürcü halk atasözlerinde kötü ve iyi insanlar hep birbirlerinin karşılarına ve atasözler kesin hüküm vermektedir:”Kötü insan kötü bir köpekten de beterdir” , “Kötü insandan uzak durun” , “Kötü insanı öv ve uzaklaştır” , “Kötü komşudan ateş bile isteme” , “Kötünün iyiliğini de isteme,çıkarını da isteme” .Bu son atasözünün şiirli alternatifi bulunmaktadır ve halk dürüst ve tarafsız yargıçtır,hiç taviz vermeden kötülükle savaşmaktadır:”Kötü insanların yaptığı köprüden geçme,suda boğulmak daha iyidir” .Kötü insanlar için söyleniyor:”Orda ölenlerin eksikliği varken bu (kötü adam) yaşayanlara karışmış” .İyiliği ve kötülüğü göstermenin bir başka yolu atasözleridir.Atasözler,insanlara hem gücüyle hem sözüyle iyiliğe hizmet etmesini öğretiyorlar:”Tatlı sözle demirkapılar açılır” , “Tatlı sözle dağdaki geyikten süt  alınmış” , “Tatlı söz yılanı deliğinden çıkarır” .

Gürcü halk atasözleri insanları hep iyilik yapmaya dürtmektedir,iyilik yapsınlar ki iyilik bulsunlar:”Yılan ısırmayı bilmezdi ve ona insanoğlu öğretti” .Gürcü atasözleri şiddet ve güç kullanmayı reddediyor ve şöyle diyor:
“Güç geldi ve adalet gitti” .

Atasözler içinde yıllarca birikmiş bilgi ve tecrübe ile her açıdan mükemmel ve ahlaki değerlere sahip bir neslin yetiştirilmesi amaçlanmaktadır ve Kvintiliane!nin sözüyle:”Bu atasözleri içinde millet gerçekleri görmeseydi bunlar yüzyıllar boyu saklanmazdı” .

Kaynakça

1- N.Nikoladze, “Seçkinler” ,Tbilisi, 1933, sh. 4.
2- K.Samuşla, “Gürcü Halk Şiiri Hakkında” ,Tbilisi, 1979, sh. 136.
3- T.Sahokia, “Gürcü Atasözleri” ,Tbilisi, 1967.
4- “Sibrdznis Saunce” (Bilgi Hazinesi) ,Tbilis,, 1987, sh. 34.
5- “Halhuri Sibrzdne” ,c.v.,Tbilisi, 1965.
6-  P.Umikaşvili, “Halhuri Sitkviereba” ,Cilt 2,Tbilisi, 1964.

Tina ŞİOŞVİLİ
Çveneburi Kültürel Dergi 
Sayı: 41 Temmuz-Eylül 2001