ჩვენი სტუმარია თურქეთის ქართველობის თვალსაჩინო წარმომადგენელი ფარნა-ბექა ჩილაშვილი, ქართველი მუჰაჯირების შთამომავალი. იგი ამჟამად სტამბოლში ცხოვრობს და, მწერლობასთან ერთად, მთარგმნელობით და ჟურნალისტურ მოღვაწეობასაც ეწევა. მრავალი წლის განმავლობაში ენციკლოპედიურ გამოცემებში მუშაობდა. 1993-1997 წლებში აღდგენილ ჟურნალ „ჩვენებურს“ რედაქტორობდა, შემდგომ კი ჟურნალ „მამულს“ გამოსცემდა. 2007 წლიდან 2010 წლამდე თურქეთში მის მიერვე დაარსებული თურქულ-ქართული ჟურნალის – „ფიროსმანის“ მთავარი რედაქტორი გახლდათ. არის არაერთი სამეცნიერო ნაშრომის ავტორი (მათ შორის – „ქართველების ისტორიისა“, 1993).
2004 წელს გამოსცა პოეტური კრებული „აპრილის ლექსები“, მოთხრობების წიგნები – „დამტოვე შორს“ და „უსიყვარულოდ ბედნიერება არ არსებობს“.
ფარნა-ბექა ჩილაშვილი მწერლური ნაღვაწით – მოთხრობებისა და ლექსების კრებულით „სასაზღვრო ფიქრები“ – 2006 წელს გაიცნო ქართველმა მკითხველმა. კრებულში, თურქულიდან თარგმნილ მოთხრობებთან ერთად, ქართულად დაწერილი ლექსებიც შევიდა.
2007 წელს სტამბოლში გამოიცა მისი მოთხრობების ახალი კრებული „უჩინმაჩინი“. განსაკუთრებით მნიშვნელოვნად მიიჩნევა უკანასკნელ პერიოდში ქართულად დაწერილი მისი ლექსები.
მწერალი გვესაუბრება საკუთარ ცხოვრებისეულ და შემოქმედებით გზაზე, მთარგმნელობით გამოცდილებაზე, თურქეთის წიგნის მოყვარულთა მოთხოვნებსა და სურვილებზე, იქაური გამომცემლობების მუშაობის სპეციფიკაზე, ორი ლიტერატურის კავშირებზე, იმაზე, რაც უნდა გაკეთდეს ამ კავშირების განსამტკიცებლად და ახალ სიმაღლეზე ასაყვანად, აგრეთვე საკუთარ მთარგმნელობით გეგმებზე, რაც სწორედ ქართული მწერლობის პოპულარიზაციასა და თურქეთის კულტურულ სივრცეში ღირსეულად წარმოჩენას რომ ემსახურება.
– ბატონო ფარნა, ვფიქრობ, აჯობებს, შორიდან დავიწყოთ, რათა თქვენი თავი უფრო კარგად გავაცნოთ ჩვენი ჟურნალის, ზოგადად კი ქართველ მკითხველს: სად დაიბადეთ? როგორი იყო თქვენი ბავშვობა? რა კავშირი გაქვთ საქართველოსთან? ქართულ ენასთან? ქართულ ლიტერატურასთან? როდის დაიწყო მათით თქვენი დაინტერესება? რამ გიბიძგათ თარგმანისკენ? რომელი ქართული ტექსტი აამეტყველეთ პირველად თურქულ ენაზე?
– კი, ბატონო, შორიდან დავიწყოთ. მოგიყვებით, რამდენადაც ეს შესაძლებელია. თუნდაც იმიტომ, რომ წარსულშიც, ალბათ, კაი მოთხრობები იმალება. მე 1877-1878 წლების ოსმალეთ-რუსეთის ომის შემდეგ, ამ ორი ქვეყნის შეთანხმებით ოსმალეთში გადასახლებული ერთ-ერთი ქართული ოჯახის შთამომავალი გახლავართ. ჩემი წინაპრები ოსმალოს მიერ გამაჰმადიანებულები არიან, ორი ან სამი საუკუნის წინათ, დიდი ალბათობით. მაინც ზუსტად არ ვიცით, როგორ და როდის, რადგან ქართველი ისტორიკოსები, სამწუხაროდ, ამ თემაზე არ მუშაობენ, ალბათ, ამათაც არ უნდათ, რომ ყველაფერი ნათელი გახდეს ჩვენთვის, მაგრამ ვიცით, რომ მთიან ადგილებში მცხოვრები ქართველები უფრო გვიან არიან გამაჰმადიანებულნი. მიუხედავად ამისა, მე რელიგიური კაცი არ გახლავართ; ჩემი ბუნებიდან გამომდინარე, არ ვარ მიმდევარი იმისა, რაც ნაძალევად არის მიღებული. წინაპრები გადასახლდნენ დღევანდელი თურქეთის შავი ზღვის სანაპიროზე, როგორც ვიცი, ბათუმიდან გემით და მერე, სანაპიროდან, მალარიის გამო, მაღლა, მთებისკენ ასახლდნენ. როცა თურქებმა ამ რეგიონში, დღევანდელ უნიეს რაიონში, სომხები და ბერძნები იძულებით გადაასახლეს და უამრავიც დახოცეს, მერე, ამ სომხებისა და ბერძნებისაგან გაცარიელებულ სოფელში, უფრო დაბლა ჩამოვიდნენ.
როგორც ვიცი, გადმოსახლებული ოჯახის წევრებს შორის ყველაზე მოხუცი ბაბუაჩემის ბაბუა იყო, სახელით ემინ აღა. ალბათ, ჩვენები აღის ოჯახი იყვნენ, რომ ემინ აღას შვილები და შვილიშვილებიც ამ წოდებას, ტიტულს ატარებდნენ. მამაჩემი და მისი ძმები აღარ ატარებდნენ ამას, მაგრამ, როგორც ჩანს, ეგ ტიტული, აღაობა, მათთვის ისეთი მნიშვნელოვანი იყო, რომ ბიძაჩემებმა შვილების სახელებს დაამატეს. მაგრამ, რა თქმა უნდა, რომ, ოფიციალურად, სახელთან ერთად, ტიტული „აღა“ აღწერილი არ არის დაბადების მოწმობაში, იმიტომ, რომ თურქეთში, ოსმალეთის ბოლოს მოსპობასთან ერთად, ამგვარი წოდებებიც აკრძალული იყო. ემინ აღა, ბაბუაჩემის ბაბუა, ოსმალების მიერ აღწერილი არ ჩანს, რეგისტრირებული არ არის, ალბათ, მალე გარდაიცვალა გადმოსახლების შემდეგ, მიუხედავად ამისა, მისი შვილების აღწერაში მამის სახელით არის ჩაწერილი, მაგრამ ყველაზე კარგად სოფლის სასაფლაოშია „აღწერილი“, ყველაზე ძველი და დიდი საფლავი მას ეკუთვნის.
თურქეთში ჩვენების ოჯახის პირველი შვილები დაიბადნენ 1879-1880 წელს, უნიეს რაიონში, გადმოსახლებულების დაბადების ადგილად კი ბათუმია მითითებული, ალბათ, მხოლოდ ქალაქი კი არა, მთელი რეგიონი მაშინ ბათუმად იხსენებოდა. სინამდვილეში, 1879-1880 წლები გადმოსახლების წლებია და ალბათ დედები ორსული იყვნენ, ეგეც უნდა გავითვალისწინოთ.
მე ამ სოფელში დავიბადე და ბავშვობაც აქ გავატარე. სოფელში არც სამანქანო გზა გვქონდა და არც დენი.
ეს ყველაფერი ჩემს ზოგ მოთხრობაშიც არის ასახული. მამაჩემი სოფლელი კაცი იყო და ყანაში მუშაობდა, ერთი პერიოდი კი საქონლით ვაჭრობდა და ჩვენთვის, ბავშებისთვის, კაი პირობები ჰქონდა შექმნილი. დედაჩემი ნიჭიერი მკერავი იყო, მაგრამ სოფელში ყველას უფასოდ უკერავდა. ჩვენ ოთხი და-ძმა ვიყავით, ახლა სამნი დავრჩით. მაგრამ ჩვენც დავიპანტეთ, როგორც ჩვენი წინაპრები, სოფელში მუდმივ არავინ ცხოვრობს დღეს.
ალბათ იმიტომ იპანტება ხალხი იმ სოფლებში, რომლებსაც სომხებისა და ბერძნების ცოდვები აწვება კისერს. ჩვენები ამ ცოდვის ჩამდენი არ ყოფილან, მაგრამ სოფელი მაინც ისეთი სოფელია, მგონი, ჩადენილია დიდი ცოდვები. მე პირველად ორი მეზობელი სოფლის სკოლებში დავდიოდი, იმიტომ, რომ ჯერ ჩვენთან სკოლა არ იყო.
საშუალო სკოლაში სწავლისთვის კი სოფლიდან წავედი და სულ სხვა ქალაქებში გავაგრძელე სწავლა და ბოლოს სტამბოლში დავამთავრე და დავსახლდი.
ბავშვობაში ოჯახში უფრო მეტად ქართულად ვსაუბრობდით, მაგრამ კუთხური ენით ანუ თურქული სიტყვებით დამახინჯებული ენით, თუ ამასაც ქართული ერქმევა.
ოჯახში წარსულზე არავინ საუბრობდა დაწვრილებით, მაგრამ ვიცოდით, რომ, ფართო გაგებით, ბათუმის რეგიონიდან ვიყავით წამოსულნი. ღომი, თეთრი სიმინდი, თეთრი კარტოფილი და შავი ყურძენი (ადესა რომ ერქვა, მაშინ არ ვიცოდი) იქიდან წამოღებული რომ იყო, ვიცოდით, მაგრამ, თითქმის, სხვა არაფერი, თავს, ქართულად, „ჩვენებურს“ ვუწოდებდით, თურქულად – „გურჯის“. ჩვენ თურქებს დამცირებით „კუდიანს“ ვეძახდით, ისინი კი ჩვენ – „ყოზაკს“ (უმწიფო, კვახე).
როცა სტამბოლში ჟურნალისტიკა დავამთავრე, მაშინ შემთხვევით გავიგე, რომ ცალკე ქართული დამწერლობა არსებობდა, ერთი ცნობილი თურქი მწერლისაგან, რომელიც იცნობდა ახმედ მელაშვილს. მელაშვილს კი მე არც ვიცნობდი და არც მისი სახელი მქონდა გაგონილი (მელაშვილი, ჩემი აზრით, ქართველობაზე და მის წარსულზე, ფესვებზე დაინტერესებული უბრალო ადამიანი იყო, ის, სიკვდილის შემდეგ, საქართველოში გააბელადეს და მის გარშემო მცირე მასას „თურქეთის ქართველობა“ დაარქვეს. მელაშვილი ვინ მოკლა ან ვისი დავალებით მოკლეს, საკითხავია და ამის გარკვევა თუ გვინდა, კაგებეს არქივებში უნდა ჩავიხედოთ). მერე მელაშვილს წერილი მივწერე და მიპასუხა მისმა ვაჟმა, თურმე ისიც სტამბოლში სწავლობდა და მისი მეშვეობით შევიძინე წყარო, რომელშიც იყო ქართული ანბანი. ასე დაიწყო ჩემი ქართულ დამწერლობაში და ნელ-ნელა ქართულ ლიტერატურაში მოგზაურება. რამ მიბიძგა? სინამდვილეში, ძნელი გასარკვევია, არც მე მაქვს ზუსტი პასუხი, ალბათ, ჩემმა ბუნებამ, ხასიათმა და სოფელში გატარებულმა ბავშვობამ, ღომმა, თეთრმა სიმინდმა, თეთრმა კარტოფილმა, რა ვიცი, ალბათ, შავმა ყურძენმაც…
პირველად რას ვთარგმნიდი და ვთარგმნიდი ლექსებს, მაგრამ თავისუფლად, ჩემი ნათარგმნი პირველი ლექსის დღეს გარკვევა გამიჭირდება.
მგონი, ისიც უნდა ვაღიარო, რომ მე თავდაპირველად ჰასან ჩელიქის, რომელიც მაშინ საქართველოში სწავლობდა, აი, ამ ადამიანის ნათარგმნ ლექსებს „ჩემებური ჭკუით“ ან ვალამაზებდი თურქულად და ან ხელახლა ვთარგმნიდი. ესე იგი, ჩემს კავშირში ქართულ ლიტერატურასთან, როგორც ყოველთვის მაბრალებენ, მელაშვილის დამსახურება კი არა, შეიძლება ჰასანის დამსახურება, ხელშეწყობა არსებობდეს. მელაშვილს ვერც ექნებოდა, არც ვიცნობდი, არც მასთან პირდაპირი კავშირი მქონდა და არც მელაშვილი იყო „ინტელიგენტი კაცი“.
– თქვენ წერთ პროზაულ ნაწარმოებებსაც და ლექსებსაც. რამდენიმე კრებული გაქვთ გამოცემული და მათ შორის ერთი ქართულენოვანი მოთხრობებისა, „სანამ თოვს“ – ახლახან თბილისში გამოეცით. უნდა გამოგიტყდეთ, საგანგებოდ ჩავუჯექი თქვენს პროზაულ თუ პოეტურ ტექსტებს და მოხიბლული დავრჩი მათით, ორივეთი იმდენად, რომ ვერც კი გეტყვით, პოეტი უფრო მომწონხართ თუ პროზაიკოსი…
მიუხედავად იმისა, რომ საკუთარი სოლიდური შემოქმედების ავტორი ბრძანდებით, საქართველოში, ძირითადად მაინც, ქართული პროზის თურქულად შესრულებული თარგმანებით გიცნობენ. რა უფრო მნიშვნელოვანია თქვენთვის: საკუთარი შემოქმედება თუ თარგმნა? ნაღვაწის თანაფარდობის მიხედვით, თითქოს ეს უკანასკნელი. მართლაც ასეა თუ მეჩვენება?
– ძალიან დიდი მადლობა ამ სიტყვებისთვის. მიხარია, რომ მოგეწონათ. აი, ამ სიტყვებმა გამახსენა ბელა ჩეკურიშვილის სიტყვები ჩემი კრებულის – „სანამ თოვს“ შესახებ: „სიმართლე გითხრათ, მე მათ წაკითხვას შიშით შევუდექი, არ მინდოდა, იმედი გამცრუებოდა. მიუხედავად წიგნის კულტურული მნიშვნელობისა, მწერალმა სიტყვით უნდა მოგაწონოს მაინც თავი. პირველივე მოთხრობაში, სწორედ იმაში, ქართულ ენაზე რომ დაიწერა და რომელიც მხოლოდ დიალოგებზეა აგებული, ვიგრძენი ის სიხარული, კარგი ტექსტის წაკითხვას რომ მოაქვს“…
არასოდეს გამახარებდა ჩემი ნაწარმოების საქართველოში დაბეჭდვა იმის ხათრით, რომ მე თურქეთის ქართველი ვარ და ამ გზით ასე „მომეფერონ“. სრულიად წინააღმდეგიც ვარ ასეთი მოფერებისა და დღეს ერთ-ერთი, იქნებ მთავარი პრობლემაც ეგ არის თურქეთის ქართველობის მიმართ „ჩვენებუროლოგების“ მხრიდან. მე „ჩვენებუროლოგს“ ვუწოდებ იმ ხალხს, რომლებიც, საკუთარი ინტერესებისა და ქულების მოგროვების მიზნით, არაფრის გამკეთებელსაც რომ „დიდ ქართველს“ ეძახიან და ავრცელებენ სიცრუეს თურქეთის ქართველებზე.
ადრე ამას თურქოლოგები მელაშვილის შესახებ აკეთებდნენ, ახლა კი ყველა ყველასთვის აკეთებს. ალბათ ცუდი ტრადიცია დამყარდა. არ ვიცი, რის გამო აქვს ნათქვამი იეთიმ-გურჯის ეგ სიტყვები და რატომღაც გამახსენდა კი: „მე არავის ხელს არ ვუშლი, მეც არავინ დამემტეროს, სწორე თქმისთვის კი მზადა ვარ, სხვასაცა ვთხოვ, არ მეფეროს!“
ქართული პროზის სერიოზულად, პროფესიონალურ დონეზე თურქულად თარგმნას, სინამდვილეში, ბოლო ორი-სამი წელია, რაც შევეჭიდე.
ადრე თურქული გამომცემლობების მხრიდან ქართულ ლიტერატურზე მოთხოვნილება არ იყო და ამის გამო ჩვენ, ქართველები, თვითონ ვთარგმნიდით რაღაცებს და თვითონ ვბეჭდავდით. ალბათ, ეგ არ იყო ის, რაც უნდა ყოფილიყო. ეგ ყველაფერი არც მაღალი პროფესიონალური დონის საქმიანობაც ყოფილა. პროფესიონალური დონის საქმე სულ ახლო ხანში, თურქეთში ქართულ ლიტერატურაზე ინტერესის გამოჩენით დაიწყო.
ჩემთვის საკუთარი შემოქმედება _ სხვა მხრივ და ქართული ლიტერატურის თარგმნა სხვა კუთხით არის მნიშვნელოვანი. საკუთარი შემოქმედებით მკითხველს ვაცნობ ჩემს სულიერ სამყაროს, ჩემს ცასა და მიწას. არა მხოლოდ თურქეთსა და საქართველოში, სხვაგანაც, ცოტაც რომ იყოს. ალბათ წაკითხული გექნებათ ჩემი მოთხრობა „ბებიაჩემის მოგზაურობა სტამბოლში“ და აი, ეგ მოთხრობა პირველად გერმანულად დაიბეჭდა.
ალბათ ძალიან მოეწონა რედაქტორსა და გამომცემლობას, რომ რომანის დაწერა შემომთავაზეს. თუ დავწერდი, აუცილებლად დაბეჭდავდნენ. მგონი, ძალიან ხშირად არ ხდება ასეთი რამ, მაგრამ მე რომანებს არ ვწერდი და მხოლოდ დიდი მადლობა ვუთხარი. ძალიან არ მომწონს საკუთარ შემოქმედებაზე საუბარი, მაგრამ მაინც იმის თქმა მინდა, რომ მე სერიოზულად ვეკიდები ამას, სათქმელი ვთქვა ისეთი ფორმით და სიტყვებით, რომ მკითხველს სიამოვნებაც მივანიჭო და თან ჩემი ტკივილიცა და სიხარულიც ვაჩვენო, მაგრამ ისე არა, რა თქმა უნდა, რომ მკითხველი უფრო დამძიმდეს და ამიტომაც, ალბათ, უფრო იუმორითა და ზღაპრის ენით ვწერ, მგონი და ზღაპრებსაც ვწერ, არა მხოლოდ ლექსებსა და მოთხრობებს…
ქართულ ლიტერატურას ვთარგმნი იმიტომაც, რომ თურქეთის მოსახლეობას გავაცნო ჩვენი ნიჭიერი მწერლები და პოეტები. უამრავი კაი, ნიჭიერი პოეტი და მწერალი გვყავს ჩვენ, ეგენი რომ მსოფლიოს არ გავაცნოთ, ცოდოა! ყველა სახელს არ ჩამოვთვლი, მაგრამ მაინც ცოტა თანამედროვე სახელს, გარდა ახალი თაობისა, დავასახელებ: ოთარ ჭილაძე, მიხეილ ჯავახიშვილი, ერლომ ახვლედიანი, ნოდარ დუმბაძე, ჯემალ ქარჩხაძე რომ არ ვთარგმნო, ალბათ, თავს კარგადაც ვერ ვიგრძნობ.
მართლაც მაღალი დონის მწერლები არიან და არ ჰყავს მსოფლიოში ყველა ლიტერატურას ასეთი კაი მწერლები.
თურქეთშიც და მსოფლიოშიც უნდა იცოდნენ, რა მაღალი დონის ლიტერატურა გვეკუთვნის, და, აბა, ჩვენ, ქართველები, ვინა ვართ, როგორ უნდა ავუხსნათ უცხოელებს, თუ ხელოვნებასა და ლიტერატურას არ ვაჩვენებთ?..
– ყოველი წიგნი, რომელიც დედნის ენიდან სხვა ენაზე ითარგმნება, ერთგვარი ხიდია ორ, ხანდახან სრულიად განსხვავებულ კულტურას შორის გადებული. თქვენ უკვე რამდენიმე ქართული რომანი თარგმნეთ თურქულ ენაზე, რაც იმას ნიშნავს, რომ შუამავლის როლს ასრულებთ ორ კულტურას, ორ ქვეყანას, ორ ერს შორის. რამდენად რთული მისიაა და რამდენად გიადვილებთ ლიტერატურა ამ მისიის შესრულებას?
– თუ ორ საზოგადოებას შორის არ არსებობდა ადრე ხიდი, მართლაც ამ გზითაც ვეხმარებით ორ ქვეყანას შორის ახალი ხიდის აშენებას. საქართველოსა და თურქეთს შორის საქმე უფრო სხვაა და უფრო ძნელია ამ მისიის შესრულება. ხიდი ორ ქვეყანას შორის, შეიძლება, არა ერთი მხარისთვის კაი მიზნით აშენებული ყოფილიყოს და ჩვენ ამას მაინც ვეძახოთ ხიდი. საქართველოსა და თურქეთს შორის თუ ხიდები არსებობდა, და, ალბათ, არსებობდა, ამ ხიდებს ხელახლა ვაშენებთ, მგონი და, ახლა სხვანაირი, თანაბარი, თანასწორი ხიდების აშენება გვევალება. აი, მეც ასეთი ხიდის გადგმის მომხრე ვარ და ჩემს საქმიანობას თუ ამაში მცირე წილი ექნება, თავს ბედნიერად ვიგრძნობ. ამ შემთხვევაში, ქალაქ რიზეს ერთი მკვიდრის ინტერნეტში გაზიარებული სიტყვები გამახსენდა: „უამრავ ქართველს ვიცნობდი, მაგრამ „კოღო ქალაქშის“ წაკითხვამდე არ ვიცოდი, რომ ქართველები ასეთი საინტერესო და ლამაზი ლიტერატურის პატრონები იყვნენო“. ალბათ ეგაა მართლაც ის სიგნალი, რომ კაი ხიდების აშენების გზაზე ვდგავართ ამ თარგმანებით…
– ერლომ ახვლედიანის „კოღო ქალაქში“, ნოდარ დუმბაძის „მზიანი ღამე“, ოთარ ჭილაძის „გზაზე ერთი კაცი მიდიოდა“… მიხეილ ჯავახიშვილის „კვაჭი კვაჭანტირაძეს“ თარგმნით ამჟამად. სრულიად განსხვავებული თემატიკა, განსხვავებული სტილი, განსხვავებული ტემპერამენტი, განსხვავებული ენობრივი ქსოვილი… როგორ ფიქრობთ, რამდენად შეძლო თქვენ მიერ თარგმნილმა ტექსტებმა ახალ ენაზე იმგვარად ამეტყველება, რომ თურქულენოვანი მკითხველისათვის შესაცნობი და გარკვეული აღმოჩენილიყო ეს განსხვავებანი? რის მიხედვით არჩევთ სათარგმნად ავტორს და მასალას? მეჩვენება, რომ ინტერესთა მრავალფეროვნების გამომჟღავნებით ცდილობთ, მოიცვათ თანამედროვე ქართული პროზის ფართო დიაპაზონი.
– სწორი ბრძანდებით და მართლაც, როგორც თქვენ აღნიშნეთ, მრავალფეროვნების გამომჟღავნებით ვცდილობ, მოვიცვა თანამედროვე ქართული პროზის ფართო დიაპაზონი. სინამდვილეში, ერთი-ორი მწერლით შემოფარგვლა მთარგმნელისთვის უფრო ლოგიკურია, იმიტომაც, რომ მთარგმნელი ავტორის ადგილს იკავებს ნათარგმნ ენაში და ერთი-ორის ადგილის დაკავება უფრო ადვილიცაა, ენითა და სტილით. ქართულ პროზას ბევრი მთარგმნელი რომ ჰყოლოდა, მეც ასეთ ფართო სკალაში არ ვიმოძრავებდი ალბათ. მაგრამ, ჯერჯერობით, ორი-სამი კაცი ვართ, მაგრამ მე უფრო „თავისუფალი დრო“ მაქვს, რომ ვთარგმნო.
მე მთელი ჩემი ცხოვრება თითქმის რედაქტორობით გავატარე, თურქული კარგად შევითვისე და დარწმუნებულად შემიძლია ვთქვა, რომ კარგად ავამეტყველე ნათარგმნი რომანები ახალ ენაზე. ინტერნეტსივრცეში ვკითხულობ, რომ ჩემს თარგმანებს აქებენ თურქულის კუთხითაც და თან ვიცი, რომ წიგნის რედაქტორებიც ძალიან კმაყოფილნი არიან.
არ ვიცი, ასეთი ანუ მსგავსი გამოთქმა ქართულში არის თუ არა, როგორც თურქულში, თურქულად ცუდად ნათარგმნ წიგნებზე იტყვიან, „თარგმანის სუნი“ აქვსო და მე მგონია, რომ ჩემებს არა აქვს ასეთი სუნი. საკმაოდ ვაქე, მგონი, ჩემი თარგმანები და ვინმე თუ არ დამეთანხმება ამაში, რა თქმა უნდა, გავითვალისწინებ მათ მოსაზრებებს.
– რომელი ტექსტი გამოდგა უფრო „ჭირვეული“? რომელმა წაგართვათ მეტი დრო და ენერგია? თქვენ თავად რომელი თარგმანი მოგწონთ განსაკუთრებით და მიგაჩნიათ, რომ მთლიანად შესძელით ავტორისეული ტექსტის ყველა ნიუანსის სათანადოდ გადმოცემა?
– როცა ოთარ ჭილაძის რომანი „გზაზე ერთი კაცი მიდიოდა“ წავიკითხე, დიდი სურვილი გამიჩნდა, რომ მეთარგმნა, მაგრამ თანაც შიში ვიგრძენი, ამას მე როგორ მოვერევი-მეთქი. ქართული რომ ამ დონის ენა იყო და ასეთი შედევრი იწერებოდა ქართულით, მე არ ვიცოდი ოთარ ჭილაძის წაკითხვამდე. რომანით თან მოხიბლული დავრჩი და თანაც გაოცებული. „სუფთა ქართულით“ დაწერილი რომანია „გზაზე ერთი კაცი მიდიოდა“, ჩემი აზრით, და მართლაც დიდი ხანი ვიმუშავე. ჯერ შიში გადავლახე, მერე დიდი სიამოვნება მომანიჭა ჩემმა თარგმანმა და ასე დავამთავრე. რომ დავამთავრე თარგმნა წიგნისა, მეუღლეს ვუთხარი, დავამთავრე-მეთქი, მოდი, აღვნიშნოთო და გავხსენით ქართული ღვინო. მართლაც ძნელი სათარგმნი შემოქმედებაა „გზაზე ერთი კაცი მიდიოდა“ და ამ წიგნის ინგლისელი მთარგმნელი ქართველოლოგი დონალდ რეიფილდიც ხაზს უსვამს ამას თავისი ნათარგმნი წიგნის წინასიტყვაობაში. როცა წიგნი დაიბეჭდა და ხელთ ავიღე, ვთქვი, ჩემს ცხოვრებაში მხოლოდ ეგ რომ მეთარგმნა, ეგეც საკმარისი იქნებოდა-მეთქი და აი, მართლაც, „გზაზე ერთი კაცი მიდიოდა“ შინაარსითა და ენით ისეთი რომანია, რომ მხოლოდ ეგ რომ თარგმნოს კაცმა, უკვე მთარგმნელად მოიხსენება.
ნოდარ დუმბაძის „მზიანი ღამე“ კი უფრო ადრე ვთარგმნე, გამომცემელი ეყოლებოდა თუ არა, ჯერ ეგეც არ ვიცოდი. ძაან მომეწონა რომანი და შევუდექი, დავამთავრე და მერე ერთი საავტორო სააგენტოს მეშვეობით ვიშოვეთ გამომცემელი. ეგეც მშვენივრად დაიბეჭდა და ამ რომანს გამოხმაურებაც მოჰყვა. ვინც ამ რომანზე დაწერა, დანარჩენ რომანებზეც დაწერას გეგმავს.
ერლომ ახვლედიანი, ჩემი აზრით, სულ სხვა მოვლენაა, სხვა ქარია, თავისებურად და დიდი იუმორით ქრის. მომწონს ასეთი ქარი, ასეთი მწერალი, რომ ერთი კოღოს მეშვეობით მთელი ცხოვრება გადაშლილი აქვს ჩვენს თვალსწინ. მე თავდაპირველად მისი „ვანო და ნიკო“ ვთარგმნე. ძალიან საინტერესო ნოველაა „ვანო და ნიკო“, ის ავტორის გაცნობის მიზნით გავუგზავნე გამომცემლობას, ვუთხარი, რომ ახვლედიანის რომანს – „კოღო ქალაქში“ ვთარგმნი და გამომცემლობამ თანხმობა გამომიცხადა მაშინ, როცა წაიკითხა „ვანო და ნიკო“. „კოღო ქალაქშის“ თარგმნისას ძალიან ბევრი ღიმილი და ფიქრი მივაყოლე, თან ძალიან ხშირად მეუღლეს ვუკითხავდი საინტერესო ნაწილებს, რომლებიც მე მხიბლავდა და ხიბლავდა მეუღლესაც.
არ ვიცი, სხვა რა შეიძლება ითქვას, ამ სამმა რომანმა, დიდი მუშაობის გარდა, დიდი სიამოვნება მომანიჭა და მადლობელი ვარ ავტორებისა. ამ ავტორთა შორის ოთარ ჭილაძეს პირადად ვიცნობდი და ამის გამოც თავს ბედნიერად ვგრძნობ, რომ მისი შედევრის თარგმნა მოვახერხე. ეგ რომ მის სიცოცხლეში მომხდარიყო, ალბათ, უფრო სხვა გემო ექნებოდა, მაგრამ, ალბათ, იქიდანაც იგრძნობს, რომ ითარგმნა მისი საოცარი რომანი თურქულად.
– ამასწინათ დაიჩივლეთ, რომ ამ თარგმნილ რომანებს თითქმის არავინ კითხულობს (ყიდულობს) თურქეთის ქართველობიდან. ნაცნობი სიტუაციაა, რომლის დაძლევაც ახლა იწყება ქართულ სინამდვილეში. როგორ მიგაჩნიათ, რისი ბრალი შეიძლება იყოს ეს? საერთოდ, მცირედმკითხველია თქვენებური ქართველობა თუ ამ თარგმნილი რომანებისადმი არის ნაკლები ინტერესი? ვითომ, იმდენად უცხო სამყაროა აღწერილი მათში, რომ გულგრილს ტოვებს მკითხველთა ამ წრეს? როცა ამ რომანების თარგმნას იწყებდით, გარკვეული წარმატების იმედი უნდა გქონოდათ და ეს გასაგებიცაა: თქვენ ხომ პირველხარისხოვან ქართულ რომანებს შეეჭიდეთ. რით შეიძლება ავხსნათ, რომ, ჯერჯერობით, ეს წიგნები იმ პოპულარობით ვერ სარგებლობენ არათუ თურქულ, არამედ თურქეთის ქართულენოვან მკითხველთა შორისაც, რითაც გამოირჩეოდნენ საკუთარ ქვეყანაში?
– გასაგებია თქვენი შეკითხვა და ეგ შეკითხვა ჩემმა „ჩივილმა“ გამოიწვია. ზემოთაც ცოტა შევეხე, მგონი და ახლა უფრო კონკრეტულად გამოვთქვამ ჩემს მოსაზრებებს. ჯერ ის დავაკონკრეტოთ, რომ თურქეთში მაღალი ხარისხის, ხარისხოვანი ლიტერატურის მკითხველი არსებობს და ჩემს თარგმანებსაც კითხულობენ. ქართული ლიტერატურა რომ პოპულარობით ვერ სარგებლობს ჯერჯერობით, ეგეც მართალია. ამას ორი მთავარი მიზეზი აქვს: ქართული პროზა ადრეც ითარგმნა, მაგრამ ისეთი წიგნებია არჩეული, მგონი, თურქეთის ქართველობის გაღვიძებას ემსახურება მათი აზრით, ვინც ეგ წიგნები შეარჩია.
არ ვიცი, ეგ, იქნებ, საბჭოური მიდგომა იყო და თურქოლოგები იყვნენ ჩართული ამ საქმეში. როცა მე ამ წიგნებს გვიან გავეცანი, მართლაც შევწუხდი.
თან დიდ ქართულ სალიტერატურო წარსულზე საუბრობ და საშუალო თურქულით რომ ბეჭდავ უხარისხო ლიტერატურას, გაუგებარია. ამ წიგნებს მაშინ თურქეთის ქართველები კითხულობდნენ თუ არა, არ ვიცი, იმიტომ, რომ ამ ქართველობას მე არც ვიცნობდი იმ დროს. მე როცა გავიცანი ეს ხალხი ნელ-ნელა, ახმედ მელაშვილი მოკლული და თურქეთში სამხედრო გადატრიალების გამო ყველაფერი დახურული იყო. ორი მიზეზითო, ვთქვი, მაგრამ ორივე ერთად გითხარით, როგორც ჩანს.
ესე იგი, არასწორად შერჩეული უხარისხო წიგნები და დაბალი დონის თარგმანი. მე ეგ წიგნები თავიდან ბოლომდე არც კი წამიკითხავს, იმიტომაც, რომ ამდენი „გამძლე“ ვერა ვარ, ბოლომდე თავს ვერ ვაწვალებ ასეთი წიგნებით.
მე კი ისეთი წიგნები ავირჩიე, თან ამის გადალახვა მინდოდა და თანაც ამ უვარგო წიგნების მკითველისთვის მეჩვენებინა, რომ არსებობს კარგი ქართული ლიტერატურა, რომლითაც აქ, თურქეთში, ჩვენც შეგვიძლია ვიამაყოთ. ჩემს არჩეულ წიგნებს ჩემს გემოვნებასთანაც აქვს კავშირი, რა თქმა უნდა, მაგრამ მე მაინც, სიის შედგენის დროს, რამდენიმე ადამიანის რჩევაც გავითვალისწინე. შევადგინე სია და ამ სიიდან შევთავაზე გამომცემლებს… აბა, ხარისხოვან რომანებს თუ არ მივაწოდებთ მკითხველს, როგორ უნდა დავაჯეროთ, რომ კარგი ლიტერატურა არის ქართული ლიტერატურა? და მაინც, წინანდელი შეცდომების გასწორება არ არის ადვილი. აქაური ქართველები არ კითხულობენ ამ რომანებს, იმიტომ, რომ საერთოდ წიგნს არ კითხულობენ. მათში ძალიან ცოტანი არიან დაინტერესებულნი. ვერც ქართულად კითხულობენ, რადგან, საერთოდ, ქართულად წერა-კითხვა არ იციან, ან იმ დონისა არ არის მათი ქართული, რომ რომანებს კითხულობდნენ. რა თქმა უნდა, ამის გამო მე ამ ხალხს არ ვამტყუნებ. ეგ ისტორიამ მოიტანა და მე ამ ხალხს კი არა, ამ ხალხის შესახებ სიცრუის გავრცელებას „ვერჩი“, „ჩვენებუროლოგები“ იტყუებიან და ხალხს საქართველოში ატყუებენ. თუ ჩვენ სწორ დიაგნოზს არ დავუსვამთ ამ პრობლემას, როგორ ვუმკურნალებთ?
– ჰქონდა თუ არა გამოხმაურება თქვენს თარგმანებს თურქულენოვან სალიტერატურო კრიტიკაში? როგორ მიიღო ისინი თურქულმა ლიტერატურულმა სივრცემ, რომლის ნაწილადაც იქცა ეს ტექსტები თქვენი მეცადინეობით?
– როგორც გითხარით, „მზიან ღამეზე“ დაიბეჭდა წერილი ერთი გავლენიანი გაზეთის სალიტერატურო დამატებაში. ალბათ პირველი გამოხმაურება მოჰყვა ნოდარ დუმბაძის რომანს იმიტომაც, რომ 1967 წელს უკვე გამოიცა „მე ვხედავ მზეს“ თურქულად. ამის გამო თურქულ სალიტერატურო წრეში უფრო ცნობილია ნოდარ დუმბაძე. მაგრამ ეგ რომანი იმ წრის მიერ არ არის გამოცემული, რომელიც თურქეთში „ქართველობას აღვიძებდა“. იგი გერმანული ენიდანაა ნათარგმნი. იგივე გაზეთის სალიტერატურო დამატება დანარჩენ ორ რომანზეც აპირებს დაწერას, ალბათ სხვა გამოხმაურებაც მოჰყვება ამათ, ჯერ ამ სამი რომანის გამოცემის შემდეგ ერთი წელიც არ არის გასული. თურქეთი ამ კუთხით საქართველოს ჰგავს, მგონი, ისე სწრაფად არ იწერება რომანებზე გამოხმაურებები, როგორც დასავლეთში. ვიცი, რომ „გზაზე ერთი კაცი მიდიოდა“ ინგლისურად და, ცოტა ხნის წინ გერმანულად დაიბეჭდა, ძალიან მალე გამოხმაურებები მოჰყვა. ეგ, თურქეთში, სამწუხაროდ, არ ხდება, არც დასავლური ენებიდან ნათარგმნ რომანებზე.
– როგორც ვხედავთ, „პირველი მერცხალი“ თქვენ ბრძანდებით, ვინც პირდაპირ დედნიდან, შუალედური ენის გარეშე თარგმნით ქართულ ლიტერატურას და აცნობთ თურქულენოვან მკითხველს, პირველიც და, იქნებ ერთადერთიც, ჯერჯერობით. ხომ არ გიფიქრიათ, ახალგაზრდა თაობიდან კიდევ რამდენიმე პიროვნების დაინტერესებაზე და ჩაბმაზე ამ მეტად მნიშვნელოვან საქმიანობაში, რაკი „სამკალი მრავალ არს, ხოლო მუშაკნი მცირედ“, უფრო სწორად, კენტად ბრძანდებით… თქვენს წამოწყებას მომავალი სჭირდება და ამ მომავალს დღეს უნდა ჩაეყაროს საფუძველი, თქვენ გვერდით უნდა დაოსტატდნენ მომავლის მთარგმნელები. თავს თუ ოცნების უფლებას მივცემთ, ერთგვარი სკოლა თუ ლაბორატორია ჩამოყალიბდეს… და ეს მნიშვნელოვანი საქმე ერთი კაცის ძალისხმევასა და ენთუზიაზმს კი არ უნდა ეყრდნობოდეს, არამედ ჩვენი სახელმწიფოს კულტურის პოლიტიკის ნაწილს შეადგენდეს! ნამდვილად არის საფიქრალი ამ მიმართულებით…
– არ ვიცი, მართლა „პირველი მერცხალი“ ვარ თუ არა, ან ერთადერთი „მერცხალი“, კენტად რომ დავფრინავ. თუ ეგრეა, ალბათ, მხოლოდ მე, როგორც ერთი მერცხალი, გაზაფხულსაც ვერ მოვიყვან, მაგრამ აუცილებლად გამოჩნდებიან სხვა მერცხლებიც, რომლებიც უფრო კარგად და მაღლა იფრენენ, დღესდღეობით კი, ამის ნიშნებსაც ვერ ვხედავთ, მაგრამ მომავალში რა იქნება, ვერ გეტყვით, როგორც უბრალო ადამიანი, არა წინასწარმეტყველი… რამე სახის მთარგმნელთა სკოლის ჩამოყალიბებაზე ნამდვილად არ მიფიქრია, მაგრამ არც ადვილი საქმეა, ალბათ. არ ვიცი, სხვა ქვეყნებში როგორ არის, მაგრამ, მე მგონია, ეგ უფრო პიროვნული საქმეა, პირადი სურვილებითა და მიდგომით ხერხდება, თუ არ ვცდები. ადრე არ არსებობდა, მაგრამ დღეს თურქეთში, თუ არ ვცდები, სამ უნივერსიტეტში ქართული ენისა და ლიტერატურის კათედრა არსებობს. ალბათ იქ უნდა ისწავლონ ან იქ უნდა ასწავლონ თარგმნაც ქართულიდან თურქულ ენაზე.
საქართველოს კულტურის პოლიტიკა აქვს თუ არა, მე დღემდე ვერ გავიგე, თუ აქვს, რა არის, ეგეც არ ვიცი. მაგრამ, როგორც სალიტერატურო სფეროში ხდებოდა სასწაულები თურქეთში, რაც მოგიყევით, იგივე ხდება თითქმის ყველა სფეროში. თურქეთის ქართველებში რაც დაბალი დონის მოღვაწეობა-საქმიანობა და აქტიურობაა, საქართველოში იმას აფრიალებენ და იმას აქებენ, ალბათ იმიტომ, რომ მაქებარი ამით საკუთარ თავს „ამაღლებს“, და „ქვედაფენის“ ხალხს დიდი წყალობით ეფერება. მაგალითად, მხოლოდ ორი ქართველი კაცი არსებობს თურქეთში, რომლებიც ქართულადაც მღერიან და რომლებიც საქართველოში თითქმის „ვარსკვლავები“ არიან, სინამდვილეში კი აქ, თურქეთში, არაფერს წარმოადგენენ და ვინც ამათ უსმენენ არაქართველები, გაოცებული რჩებიან ალბათ, ეგაა საოცარი ქართული მუსიკაო. სხვადასხვა სფეროშიც იგივე პრობლემები არსებობს, რატომღაც, საქართველო ვერ ბედავს ამაზე კამათს, საუბარს და გრძელდება ასეთი საშუალო დონის საქმიანობა. ჯერ ვერ გავიგეთ, რომ „თავის ქებას კიტრის ფასი აქვს“ და როდის გავიგებთ, არც მე ვიცი.
ერთ რამეს კიდევ დავამატებ. ეს ხალხი ვერ ხვდება, რატომ ვარ ასე კრიტიკულად განწყობილი და ჩემს კრიტიკულ განწყობაში „ბოროტებას“ ეძებს.
– ლიტერატორს ჰკითხო ახლო თუ შორეული გეგმების შესახებ, იგივეა, ცას შეავლო თვალი და ამას დასჯერდე სამომავლო ამინდის განსასაზღვრად. მაინც გავბედავ ამის გაკეთებას: რა მასალა გიდევთ მთარგმნელის საქაღალდეში? ერთხელ განსაზღვრული გეზით აპირებთ სიარულს თუ უახლესი ლიტერატურის წარმომადგენელთა თარგმნაც გაქვთ ჩაფიქრებული? ანუ იმ თაობისა, თქვენგან თარგმნილი ავტორებისაგან განსხვავებით, რომელთაგან არაერთს კლასიკოსის სახელი აქვს დამკვიდრებული, ლიტერატურულ დღევანდელობას რომ ქმნიან და, ცალკეულ შემთხვევებში საკუთარი ადგილიც კი არა აქვთ მიკუთვნებული ჯერჯერობით…
– ჯერ იმით დავიწყებ, რომ გავაგრძელებ ქართული ლიტერატურის თარგმნას, მაგრამ, ბუნებრივია, ამას მხოლოდ მე ვერ განვსაზღვრავ, აქ თურქული გამომცემლობების პოზიციასაც დიდი მნიშვნელობა აქვს, მათ უნდა ჰქონდეთ ამის სურვილი. მე მათი არა მხოლოდ მთარგმნელი ვარ, არამედ მრჩეველიც, მაგრამ მაინც მათ წინასწარ ცოტათი წაკითხვა უნდათ წიგნის ნაწილისა და ამის გამო დასავლურ ენებზე გამოცემული რომანები უფრო ურჩევნიათ, რადგან ქართული არ იციან.
მეც ვაკვირდები, რომ ახალი თაობის შემოქმედებაც იბეჭდება დასავლურ ენებზე და ამ თარგმანებს ქართული წიგნის ეროვნული ცენტრი რომ ხელს უწყობს, მართლა ძალიან დასაფასებელია. საქართველომ ცოტა დაიგვიანა ამ საქმეში, მაგრამ, როგორც იტყვიან, ჯობია გვიან, ვიდრე არასდროსო.
და ამ ბევრ საქმესთან ჭიდაობაში დავამთავრე ნაირა გელაშვილის ერთი რომანის – „მე ის ვარ“ გადათარგმნაც და ეგეც მალე გამოვა, ალბათ, უკვე გამოჩნდა მისი გამოცემის მსურველი. შევუდექი ჯემალ ქარჩხაძის „ანტონიო და დავითსაც“, მაგრამ დასამთავრებელი დამრჩა და ამასაც, მგონი, დავამთავრებ მომავალ წელს. ჯავახიშვილის „თეთრი საყელო“ ძალიან მომწონს და ამის თარგმნასაც ვაპირებ, თუ გამომცემელი ეყოლება, რა თქმა უნდა. კიდევ ქარჩხაძის „ზებულონი“ უნდა ვთარგმნო ალბათ, თუ ვერა, ჩემი „მისია“ ვერ იქნება ბოლომდე შესრულებული. ალბათ იცით, რომ მე დათო ტურაშვილის „ჯინსების თაობაც“ ვთარგმნე და 2012 წელს დაიბეჭდა. და თუ ისურვებს ის გამომცემლობა, რომელმაც „გურჯი ხათუნი“ გამოსცა, მაშინ დათოს „ტყეების მეფესაც“ კაი მომავალი ექნება თურქეთში.
მაინც ისიც უნდა ითქვას, რომ ქართული გამომცემლობები ცოტა შორს დგანან ჩემგან, ან არ იციან, რომ აქ, თურქეთში, ქართული პროზის მთარგმნელი არსებობს და „კაი საქმეს“ აკეთებს, ან არ იციან, რომ გამომცემლობები უცხო ქვეყნებში მთარგმნელებს მისამართზე უგზავნიან წიგნებს, რომლებსაც უცხოეთში გამოცემის შანსი აქვთ. ალბათ ამასაც ვისწავლით, ჩვენ, ქართველები, რა გვეჩქარება, მსოფლიო დაგვიცდის!
– წარმატებებს გისურვებთ, ბატონო ფარნა. კიდევ არა ერთი რომანი გეთარგმნოთ და გაგემდიდრებინოთ ორივე ლიტერატურა!
– ძალიან დიდი მადლობა! მადლობა იმისათვის, რომ ინტერვიუთი ამ ყველაფრის თქმის საშუალება მომეცით. ასევე წარმატებებს გისურვებთ მეც!
ესაუბრა: სერგო წურწუმია
ჟურნალი "განთიადი"
1-2. 2016